Cuộc đấu tranh giữa người Ả Rập và người Do Thái về quyền sở hữu Vùng Đất Thánh đã có từ hơn một thế kỷ trước và đã dẫn đến bảy cuộc chiến tranh lớn.
Cuộc chiến mới nhất nổ ra vào ngày 7/10/2023 khi nhóm Hồi giáo Palestine Hamas đã tấn công miền nam Israel từ Dải Gaza, giết chết 1.200 người tại các thị trấn, kibbutzim, căn cứ quân sự và một lễ hội âm nhạc trên sa mạc. Hamas là tổ chức vời lời thề sẽ hủy diệt Israel và được Mỹ và Liên minh châu Âu xác định là một tổ chức khủng bố.
Gần 40.000 người đã thiệt mạng trong phản ứng quân sự của Israel, theo Bộ Y tế Hamas ở Gaza. Các quan chức Israel cho biết khoảng 14.000 người thiệt mạng là chiến binh. Dưới đây là hướng dẫn để hiểu cuộc xung đột giữa Israel do Mỹ hậu thuẫn và Hamas do Iran hậu thuẫn.
1. Nguồn gốc cuộc chiến Israel – Hamas là gì?
Chủ nghĩa dân tộc phát triển giữa cả người Ả Rập và người Do Thái ở Đất Thánh – bao gồm những gì ngày nay là Israel, Bờ Tây và Gaza – sau sự sụp đổ thời Thế chiến I của Đế chế Ottoman, nơi đã cai trị lãnh thổ trong nhiều thế kỷ.
Năm 1920, những người chiến thắng trong cuộc chiến đã trao cho Vương quốc Anh một nhiệm vụ quản lý vùng đất mà sau đó được gọi là Palestine.
Giao tranh giữa các cộng đồng trong khu vực đã trở nên trầm trọng hơn bởi sự kháng cự của người Ả Rập đối với việc nhập cư của người Do Thái, tăng lên vào những năm 1930.
Khi đối mặt với cuộc đàn áp của Đức Quốc xã, ngày càng có nhiều người Do Thái từ nước ngoài tìm nơi ẩn náu ở quê hương cổ xưa của họ, nơi người Do Thái đã sống gần 4.000 năm.
Trong một nỗ lực để ngăn chặn bạo lực Ả Rập-Do Thái, một ủy ban của Anh vào năm 1937 đã đề xuất phân chia lãnh thổ để tạo ra một nhà nước cho mỗi nhóm. Một thập kỷ sau, Liên Hợp Quốc tán thành một sự chia rẽ khác.
2. Điều gì đã đến từ những nỗ lực chia vùng đất thành hai?
Người Do Thái đã nói đồng ý cả hai lần, nhưng người Ả Rập đã nói không.
Sau khi tuyên bố độc lập vào năm 1948, Israel đã bị các quốc gia Ả Rập láng giềng tấn công. Những thành quả trong thời chiến của Israel đã thiết lập nên biên giới của quốc gia mới.
Người Palestine sử dụng thuật ngữ Nakba, hay thảm họa, để chỉ giai đoạn này, khoảng thời gian đã tạo ra khoảng 700.000 người tị nạn Palestine.
3. Người Palestine là ai?
Trong cuộc chiến năm 1967, Israel đã chiếm được Dải Gaza từ tay Ai Cập và Bờ Tây từ tay Jordan.
Israel đã đặt người Palestine gốc Ả Rập sinh sống tại hai khu vực này, vào thời điểm đó được gọi đơn giản là người Palestine, vào tình trạng chiếm đóng quân sự, tiếp tục thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc và sự phẫn nộ trong họ.
Phần lớn người Palestine là người Hồi giáo Sunni. Một nhóm thiểu số là người theo đạo Thiên chúa.
4. Hamas là gì?
Hamas là từ viết tắt tiếng Ả Rập của Phong trào Kháng chiến Hồi giáo, được thành lập vào năm 1987 trong cuộc nổi dậy đầu tiên của người Palestine chống lại sự chiếm đóng của Israel.
Đây là một nhánh của tổ chức Anh em Hồi giáo Ai Cập, một phong trào tôn giáo, xã hội và chính trị Hồi giáo.
Ban đầu, phong trào này trở nên phổ biến trong người Palestine bằng cách thành lập một mạng lưới các tổ chức từ thiện giải quyết tình trạng đói nghèo cũng như nhu cầu chăm sóc sức khỏe và giáo dục. Sau đó, phong trào này trở nên khét tiếng vì một chiến dịch đánh bom liều chết và các cuộc tấn công khác vào người Israel.
Một cuộc thăm dò được tiến hành tại Dải Gaza và Bờ Tây vào cuối tháng 5 và đầu tháng 6 cho thấy cuộc chiến đã làm tăng vị thế của Hamas trong lòng dân chúng. Nếu được lựa chọn trong cuộc bầu cử lập pháp, 46% người Palestine nói rằng họ sẽ bỏ phiếu cho biết họ sẽ chọn Hamas. Con số này so với 25% cho Fatah, phe phái chính của Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) thế tục, nhóm du kích trước đây đã ký kết hòa bình với Israel vào năm 1993. Trong một cuộc thăm dò vào tháng 9, trước khi chiến tranh nổ ra, sự ủng hộ dành cho Hamas là 34% và cho Fatah là 36%. Trong cuộc thăm dò gần đây hơn, 73% số người được hỏi cho biết quyết định của Hamas về việc phát động cuộc tấn công vào Israel vào ngày 7 tháng 10 là đúng.
5. Hamas muốn gì?
Mục tiêu chính của Hamas, như được nêu rõ trong một hiến chương sửa đổi ban hành năm 2017, là tiêu diệt nhà nước Israel.
Tài liệu mô tả toàn bộ Vùng Đất Thánh là “một vùng đất Hồi giáo Ả Rập” và nói rằng Hamas bác bỏ bất kỳ lựa chọn nào ngoại trừ “giải phóng hoàn toàn“.
Theo hiến chương sửa đổi, xung đột của nhóm là với “dự án Zionist“, không phải với người Do Thái. Hiến chương ban đầu của Hamas nói, “Ngày phán xét sẽ không xảy ra cho đến khi người Hồi giáo chiến đấu với người Do Thái và giết họ.”
Tài liệu mới hơn nói rằng “chống lại sự chiếm đóng bằng mọi phương tiện và phương pháp là một quyền hợp pháp được bảo đảm bởi luật pháp thiêng liêng.”
6. Người theo chủ nghĩa Zionist là gì?
Phong trào Zionism, bắt nguồn từ châu Âu cuối thế kỷ 19 để đối phó với chủ nghĩa bài Do Thái, ủng hộ việc thành lập một quê hương cho người Do Thái ở quê hương cổ xưa của họ.
Nó được đặt tên theo một ngọn đồi ở Jerusalem được đề cập trong Cựu Ước. Vì phong trào đã đạt được mục tiêu của mình, ngày nay một người theo chủ nghĩa Zionist là người ủng hộ sự phát triển và bảo vệ nhà nước Israel.
7. Dải Gaza là gì?
Dải Gaza là một vùng đất nhỏ – giáp với Israel, Ai Cập và Địa Trung Hải. Vùng đất này có hơn 2,2 triệu người Palestine, hầu hết được phân loại là người tị nạn, sống trong điều kiện đông đúc và nghèo khó ngay cả trước cuộc chiến hiện tại.
Trong khoảng một thập kỷ, Gaza được cai trị bởi Chính quyền Palestine, cơ quan chịu trách nhiệm về quyền tự trị hạn chế của Palestine theo hiệp định hòa bình Oslo được ký kết bởi Israel và PLO. Năm 2005, Israel rút quân khỏi Gaza và từ bỏ các khu định cư của công dân Israel ở đó.
Trong cuộc bầu cử lập pháp Palestine năm sau, Hamas đã đánh bại Fatah, tổ chức thống trị Chính quyền Palestine. Sau nhiều tháng giao tranh giữa hai nhóm, Hamas đã kiểm soát Gaza vào năm 2007.
Kể từ đó, Hamas đã sử dụng Gaza để định kỳ tiến hành các cuộc tấn công bằng tên lửa và các cuộc tấn công vào Israel. Ngược lại, Israel và Ai Cập đã thực thi các hạn chế chặt chẽ đối với việc di chuyển của người và hàng hóa ra vào dải đất này. Israel từ lâu đã duy trì quyền kiểm soát không phận và lãnh thổ hàng hải của Gaza.
8. Tại sao có quá nhiều người tị nạn ở Gaza?
Cuộc chiến tranh năm 1948 dẫn tới hậu quả là nhiều người tị nạn Ả Rập đã chạy trốn đến Gaza. Con cháu của họ hiện được coi là người tị nạn vì không có giải pháp lâu dài nào để giải quyết các hậu quả và giúp họ thoát khỏi tình trạng đó.
Người Palestine lập luận rằng ngoài hàng nghìn người tị nạn ban đầu vẫn còn sống, khoảng 5 triệu con cháu của họ – ở Gaza, Bờ Tây và nước ngoài – có quyền được “trở về” Israel. Các quan chức Israel không đồng ý. Họ lo ngại rằng với dòng người đổ về như vậy, kết hợp với gần 2 triệu người Ả Rập hiện đã là công dân Israel, 6,7 triệu người Do Thái của đất nước này có thể trở nên ít hơn về số lượng, phá vỡ mục đích thành lập một nhà nước Do Thái.
9. Tình trạng của Bờ Tây là gì?
Bờ Tây là một khối lãnh thổ không giáp biển ở phía tây Sông Jordan, nơi có 3,2 triệu người Palestine sinh sống. Đây cũng là nơi sinh sống của khoảng nửa triệu người Do Thái Israel sống trong các khu định cư được thành lập sau khi cuộc chiếm đóng bắt đầu.
Không giống như ở Gaza, lực lượng an ninh Israel vẫn có sự hiện diện cố định ở Bờ Tây. Một số người Israel cho rằng vì Bờ Tây – mà họ gọi bằng tên trong Kinh thánh là Judea và Samaria – là một phần của quê hương lịch sử của người Do Thái, nên Israel nên sáp nhập nơi này.
Chính quyền Palestine thực hiện quyền tự chủ hạn chế ở Bờ Tây và Israel có quyền kiểm soát chung tại đó, như đã nêu trong các hiệp định Oslo. Các thỏa thuận này nhằm thiết lập các thỏa thuận tạm thời trong khi hai bên đàm phán một thỏa thuận về tình trạng cuối cùng. Điều đó được cho là có nghĩa là cái gọi là giải pháp hai nhà nước, bao gồm việc thành lập một nhà nước Palestine bên cạnh Israel.
10. Điều gì đã xảy ra với các cuộc đàm phán hòa bình?
Trong những năm sau khi các thỏa thuận đầu tiên được ký kết, lòng tin giữa hai bên bị xói mòn. Hamas đã phát động các vụ đánh bom tự sát và các cuộc tấn công khác ở Israel, và người Israel tiếp tục mở rộng các khu định cư. Các nhà đàm phán liên tục thất bại trong việc giải quyết các vấn đề cản trở một thỏa thuận về tình trạng cuối cùng, bao gồm xác định biên giới, cách chia sẻ Jerusalem và tình trạng của người tị nạn Palestine. Cuộc intifada lần thứ hai, từ năm 2000 đến năm 2005, đẫm máu hơn lần đầu tiên. Vòng đàm phán cuối cùng đã đổ vỡ vào năm 2014.
Theo tạp chí Economist, intifada được dùng để ám chỉ các cuộc nổi dậy đồng loạt, kéo dài nhiều năm của người Palestine chống lại Nhà nước Israel. Từ khi mâu thuẫn giữa Israel và người Palestine nổ ra năm 1948, người Palestine đã thực hiện hai cuộc intifada.
11. Triển vọng phục hồi giải pháp hai nhà nước là gì?
Tổng thống Mỹ Joe Biden là một trong những nhà lãnh đạo toàn cầu lên tiếng ủng hộ ý tưởng này ngay cả khi cuộc chiến mới nhất đang bắt đầu.
Nhưng kể từ lần thúc đẩy lớn cuối cùng, dưới thời Tổng thống Mỹ Barack Obama, lập trường của cả hai bên đã trở nên cứng rắn.
Sự phản đối giải pháp hai nhà nước của người Palestine đứng ở mức 65% trong cuộc khảo sát từ tháng Năm đến tháng Sáu.
Trong một cuộc thăm dò giữa tháng Hai, 55% người Israel cho biết họ phản đối việc thành lập một nhà nước Palestine độc lập ngay cả khi nó được phi quân sự hóa.
Trong một cuộc khảo sát chung của cả hai bên được thực hiện vào tháng 12/2022, 37% người Do Thái Israel cho biết họ muốn thấy một nhà nước phi dân chủ duy nhất, trong đó người Palestine không có quyền bình đẳng. Ba mươi phần trăm người Palestine nói rằng họ muốn có một nhà nước duy nhất, do Palestine thống trị.
12. Kibbutz là gì?
Một số thị trấn mà các chiến binh Hamas tấn công vào ngày 7 tháng 10 là các cộng đồng người Israel được gọi là kibbutzim, số nhiều trong tiếng Do Thái của kibbutz, có nghĩa là tụ tập. Một hiện tượng độc đáo của Israel, kibbutz là một cộng đồng tập thể, thường tham gia vào nông nghiệp.
Kibbutz đầu tiên được thành lập vào năm 1910 và hiện nay có khoảng 250 kibbutz. Các kibbutzim đầu tiên là những thí nghiệm cấp tiến về chủ nghĩa bình đẳng, với cư dân gom tất cả thu nhập và chia đều, ăn tất cả các bữa ăn cùng nhau và đôi khi nuôi con cái trong các ngôi nhà tập thể.
Ngày nay, nhiều kibbutzim đã từ bỏ những tập tục đó, nhưng họ vẫn duy trì các yếu tố của cuộc sống cộng đồng.
13. Điều gì giải thích thời điểm xảy ra cuộc tấn công Hamas ngày 7/10/2023?
Hamas không nêu lý do cụ thể, nhưng thời điểm diễn ra cuộc tấn công, chưa từng có về quy mô, đáng chú ý vì một số lý do.
Đầu tiên, nó xảy ra vào thời điểm Israel đấu đá nội bộ kéo dài về kế hoạch của chính phủ Thủ tướng Benjamin Netanyahu nhằm làm suy yếu ngành tư pháp. Các tướng lĩnh đã nghỉ hưu đã cảnh báo rằng kẻ thù của Israel có thể tìm cách lợi dụng sự mất đoàn kết.
Thứ hai, nó diễn ra trong bối cảnh nỗ lực ngoại giao nhằm đạt được một thỏa thuận lớn trong đó Ả Rập Xê Út, quốc gia Ả Rập giàu có và hùng mạnh nhất, sẽ bình thường hóa quan hệ với Israel để đổi lấy sự đảm bảo an ninh của Hoa Kỳ. Ả Rập Xê Út muốn có một thỏa thuận với Hoa Kỳ gần nhất có thể với một hiệp ước phòng thủ chung – trong đó Washington sẽ coi bất kỳ cuộc tấn công nào vào vương quốc này là cuộc tấn công vào Hoa Kỳ – để xoa dịu mối quan ngại của mình về Iran, quốc gia mà họ đổ lỗi cho các cuộc tấn công tàn khốc vào các cơ sở dầu mỏ của Saudi vào năm 2019. Một thỏa thuận như vậy sẽ cô lập thêm Iran, người bảo trợ của Hamas, và mở rộng vòng tròn các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo thân thiện với Israel, kẻ thù của Hamas.
14. Tại sao Mỹ ủng hộ Israel?
Sau các cuộc tấn công của Hamas, để thể hiện sự ủng hộ đối với đồng minh của mình, Hoa Kỳ đã điều thêm tàu chiến, máy bay và quân đội vào khu vực này và đẩy nhanh các chuyến hàng đạn dược tới Israel. Kể từ Thế chiến II, Israel đã nhận được nhiều viện trợ của Hoa Kỳ hơn bất kỳ quốc gia nào khác – khoảng 158 tỷ đô la tiền viện trợ và tài trợ phòng thủ tên lửa. Trong hai thập kỷ đầu tiên sau khi thành lập vào năm 1948, Israel không phải là một người bạn đặc biệt thân thiết của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ xác định Israel là một đồng minh thân thiết một phần do các tính toán của Chiến tranh Lạnh, vì Liên Xô đã hỗ trợ Ả Rập bên đối lập của Hoa Kỳ vào những năm 1960 và 1970.
Vào thời điểm Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, mối quan hệ Hoa Kỳ-Israel đã phát triển nền tảng mới. Người Do Thái ở Mỹ, những người đã lên tiếng khi chủ nghĩa bài Do Thái suy giảm, mong đợi Quốc hội và Nhà Trắng sẽ giữ Israel gần gũi. Những người theo đạo Tin lành cũng vậy, những người tin rằng sự sáng tạo của Israel báo trước sự tái lâm của Chúa Kitô. Khuynh hướng Cộng hòa của họ khiến sự ủng hộ dành cho Israel – ban đầu là một mục tiêu của đảng Dân chủ do mối liên hệ của người Do Thái với đảng này và khuynh hướng cánh tả ban đầu của Israel – trở thành lưỡng đảng. Cách mạng Hồi giáo của Iran và các cuộc tấn công của những người theo chủ nghĩa Hồi giáo vào các mục tiêu của Hoa Kỳ, bao gồm cả các cuộc tấn công vào ngày 11 tháng 9, có xu hướng khiến người Mỹ không còn thiện cảm với kẻ thù của Israel.
Mối quan hệ Hoa Kỳ-Israel đã trở nên căng thẳng vì chiến tranh. Trong khi Biden bảo vệ quyền theo đuổi mục tiêu tiêu diệt Hamas của Israel, ông lại gọi chiến dịch quân sự ở Gaza là “quá đà”. Cuộc chiến đã khơi dậy tâm lý chống Israel ở Hoa Kỳ, đặc biệt là trong các trường đại học. Tuy nhiên, Israel vẫn tiếp tục nhận được sự ủng hộ chung của người dân Hoa Kỳ. Trong một cuộc thăm dò của Pew được thực hiện vào tháng 2, 58% số người được hỏi cho biết lý do Israel chiến đấu với Hamas là hợp lệ, so với 22% xác nhận lý do Hamas chiến đấu với Israel. Số người được hỏi cho biết họ hoàn toàn hoặc phần lớn thông cảm với người Israel nhiều gấp đôi so với số người cho biết họ thông cảm với người Palestine.
15. Tại sao Iran ủng hộ Hamas?
Kể từ cuộc cách mạng Hồi giáo năm 1979, Iran đã bác bỏ sự tồn tại của Israel và làm suy yếu Israel bằng cách tài trợ, vũ trang và huấn luyện các nhóm chiến binh chống Israel như Hamas.
Israel đã sử dụng quân đội của mình để phá vỡ những nỗ lực đó và ngăn chặn chương trình hạt nhân của Iran, mà họ coi là mối đe dọa hiện hữu. Kết quả là một cuộc xung đột âm ỉ kéo dài hàng thập kỷ giữa hai nước, đã tăng tốc kể từ ngày 7/10/2023.
Trong một hành động gây hấn công khai chưa từng có, Iran đã phóng một loạt tên lửa và máy bay không người lái khổng lồ nhằm vào Israel vào ngày 13/4/2024, kích động một cuộc tấn công đáp trả hạn chế hơn vào ngày 19/4/2024. Trong khi cả hai cuộc tấn công đều tạo ra thiệt hại tối thiểu, cuộc giao tranh trực diện đã đưa cuộc xung đột Israel-Iran vào một giai đoạn nguy hiểm hơn.
16. Dữ liệu tham khảo
- Một báo cáo của Liên Hợp Quốc về nguồn gốc của cuộc xung đột Israel-Palestine.
- Dịch vụ Nghiên cứu Quốc hội Hoa Kỳ báo cáo về quan hệ Israel và Hoa Kỳ và quan hệ Palestine và Hoa Kỳ.
- Hội đồng Quan hệ Đối ngoại khám phá ý nghĩa của cuộc tấn công Hamas ngày 7/10/2023.
Theo Bloomberg
